Από τα Γερμανικά στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας του 1945, στην Αιγείρα τού 2013…

Η επίσημη παρουσίαση του βιβλίου

Ένα οδοιπορικό μνήμης, γραμμένο με Γερμανική πέννα και Ελληνική σκέψη…

(Από τις βουνοκορφές τής Ράχοβας, στον ποταμό Ρήνο)  

 Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι μια τυχαία συνάντηση πριν μερικά χρόνια στην πλατεία της Αιγείρας, με τις αναμνήσεις από τα χρόνια της κατοχής Έλληνα αιχμαλώτου στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και το ειλικρινές ενδιαφέρον δύο Γερμανών καθηγητών για την Ελλάδα, θα είχαν σαν αποτέλεσμα μια άκρως σημαντική παρουσίαση της ευρύτερης περιοχής τής Αιγιαλείας σε γερμανική έκδοση για τον πολιτισμό και τη ιστορία…

Πριν λίγες μέρες, ο φίλος Willi Bischoff μού έστειλε ένα κείμενο μεταφρασμένο στα ελληνικά, εξηγώντας μου, ότι όταν με τον συνάδελφό του Werner König άκουσαν την ιστορία του Εμμανουήλ Παπούλια που το 1944 βρέθηκε αιχμάλωτος στην πόλη Μίσελσταντ, την βρήκαν πολύ ενδιαφέρουσα και ο Werner König έγραψε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στη Γερμανία.

Διαβάζοντας, λοιπόν, το άρθρο αυτό, εντυπωσιάστηκα από το γεγονός, ότι αν και ξεκίνησε με τη σύλληψη δεκάδων ελλήνων στις κορυφές του Βελαΐτικου, μέσα έκρυβε εκτός από μια ενδελεχή έρευνα σε γερμανικά ιστορικά αρχεία για την ελληνική παρουσία στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας και έναν –στην κυριολεξία– ύμνο για την σημερινή Ανατολική Αιγιαλεία και τα Καλάβρυτα…

Πράγματι, ο Γερμανός αρθρογράφος άγγιξε ένα συγκλονιστικό σημείο της τοπικής ιστορίας με την μεγάλη «εκκαθαριστική» επιχείρηση των Γερμανών στα ορεινά - δυτικά του Κριού ποταμού, που άρχισε στις 16-7-1944 και ολοκληρώθηκε την Πέμπτη 20-7-1944, ημερομηνία από όπου ξεκινά την καταγραφή γεγονότων ο Werner König.

Ουσιαστικά, πάντως, η συγκεκριμένη ιστορία ξεκινά έξι μήνες νωρίτερα, όταν στα μέσα Ιανουαρίου 1944, Γερμανοί έφτασαν νύχτα στο χωριό Αρφαρά (Αμπελόκηποι) και συνέλαβαν τον δικηγόρο Διογένη Πετρόπουλο, ο οποίος απαγχονίστηκε την επομένη στο Αίγιο. (Παρ’ ότι η επικείμενη σύλληψη του δικηγόρου είχε διαρρεύσει στους αντιστασιακούς κύκλους, η εντολή ειδοποίησης ποτέ δεν έφτασε σε αυτόν, με αποτέλεσμα να πιαστεί στον ύπνο).

Στη συνέχεια, την Κυριακή 16-7-1944, όλοι ο κάτοικοι των Αρφαρών είχαν συγκεντρωθεί στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, για να τελέσουν το εξάμηνο μνημόσυνο του Πετρόπουλου και τη στιγμή που τραγουδούσαν «Πέσατε θύματα, αδέρφια εσείς…», μια σπαρακτική γυναικεία φωνή, διέκοψε την Τελετή, λέγοντας: «Γερμανοί στον Αϊ Λιά… Μυρμήγκια… Τρέξτε να σωθούμε…» Σε λίγο όλο το χωριό άρχισε να εκκενώνεται. Το πρώτο θύμα μέσα στο χωριό: Τριαντάφυλλος Νικολόπουλος. Όλοι τράβηξαν για τις βουνοκορφές… Ξωπίσω οι γερμανοί, τους ζύγωναν… Η βουή των αναγνωριστικών αεροπλάνων και το κροτάλισμα των πολυβόλων, συνεχιζόταν μέχρι το απόγευμα. Για 4-5 μέρες συνεχίστηκε η επιχείρηση «σκούπα», με απολογισμό άλλους 4 νεκρούς: Διαμαντόπουλος Σ. Βασίλης, Κούρτης Αγγ. Γιάννης, Τομαράς Ι. Αρίστος, Παπαγιαννακόπουλος Δημήτρης.  --Κ.Ρ.--

Από εδώ και πέρα, όμως, τη συνέχεια της ιστορίας θα μας την αφηγηθεί ο Γερμανός συγγραφέας Werner König…

 

Η ετήσια επετηρίδα του Odenwald για τον πολιτισμό και την ιστορία με τίτλο «Gelurt», εκδόθηκε πρώτη φορά το 1995, από την τοπική Νομαρχία και φέτος φιλοξενεί 30 άρθρα. Το άρθρο για την περιοχή της Αιγιαλείας αναπτύσσεται σε 8 από τις 276 σελίδες του. Ο τίτλος «Gelurt», στην τοπική διάλεκτο σημαίνει: κρυφοκοιτάζω, περιμένω με πονηριά…

Οι Έλληνες καταναγκαστικής εργασίας απελευθερώνονται το Μάρτιο 1945 στο Odenwald (αγροτική περιοχή στην Γερμανία)

Του καθηγητή Μέσης Εκπαίδευσης, Werner König

Αναδημοσίευση από την Γερμανική Επετηρίδα «Gelurt» 2014

Μετάφραση στα Ελληνικά, Willi Bischoff

Ο Werner König και ο Willi Bischoff ήταν συνάδελφοι καθηγητές στο Γυμνάσιο του Michelstadt. * οι φράσεις με τα κόκκινα γράμματα είναι επισημάνσεις του μεταφραστή Willi Bischoff

Το τοπίο στον Κορινθιακό κόλπο

Κανονικά ο δήμος της Αιγείρας λόγο των αρχαιολογικών χώρων θα μπορούσε να είναι ένας πόλος έλξεως για τους τουρίστες. Πάνω από την κωμόπολη βρίσκεται ένα πανέμορφο αρχαίο θέατρο και κοντά μια ακρόπολη. Η οροσειρά που υψώνεται νότιο της ακτής μεταξύ Πάτρας και Κορίνθου βρίσκεται μακριά από τους μεγάλους διάδρομους των τουριστών. Αλλά όποιος ανεβαίνει τους δρόμους και τα μονοπάτια της βόρειας Πελοποννήσου, θα είναι ενθουσιασμένος από την ομορφιά της περιοχής και από την φιλοξενία των κατοίκων των μικρών χωριών. Ο δρόμος από την Αιγείρα στρίβει σαν φίδι πάνω στα βουνά, περνάει το Λαμπινό και φτάνει σε ένα διάσελο, κοντά στο αρχαίο θέατρο. Πάνω στο λόφο είναι τα απομεινάρια της αρχαίας ακρόπολης. Αρχαιολόγοι βρήκαν το πελώριο κεφάλι ενός αγάλματος του Δία, που βρίσκεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείου στην Αθήνα.

Αυτοί που αγαπάνε την οδοιπορία μπορούν να ανεβαίνουν στο θέατρο με τα πόδια.

Απότομα μονοπάτια περνάνε αρχικά μέσα από πευκοδάση και πουρνάρια. Πιο πάνω εκεί που το έδαφος το επιτρέπει, είναι ελαιώνες. Το ελαιόλαδο είναι το κύριο αγροτικό προϊόν και εισόδημα των αγροτών. Νωρίς το Φεβρουάριο ανθίζουν τριφύλλια στους ελαιώνες. Πάνω από την πρασινάδα ξεχωρίζουν τα κόκκινα άνθη των ανεμώνων. Αργότερα ανθίζουν πολλά είδη ορχιδέων και πολλά άλλα λουλούδια. Όσο πιο ψηλό αναβαίνει κανείς, τόσο εντυπωσιακή είναι η θέα στον Κορινθιακό κόλπο, με την υψηλή οροσειρά του Παρνασσού στην απέναντι μεριά του κόλπου. Αυτά τα βουνά έχουν μια απόσταση περίπου 30 χλμ. και μερικές φορές, εξαρτάται από τον καιρό, φαίνονται πολύ καθαρά και κοντά. Η απόσταση από τις (δύο) ακτές είναι περίπου 20 χλμ.

Περνώντας με το αυτοκίνητο το διάσελο, από το Λαμπινό φτάνει κανείς στις Αιγές, μετά στο Μοναστήρι και στη Σελιάνα, λίγο πιο πάνω τελειώνει το φαράγγι του ποταμού Κριού. Και πάνω από τις απότομες βραχώδεις βουνοπλαγιές τα βουνά είναι σκεπασμένα με κωνοφόρα δέντρα. Πίσω η οροσειρά ανεβαίνει μέχρι 2000 μ υψόμετρο. Εκεί πάνω έχει χιόνι μέχρι τον μήνα Μάιο.

Λίγο μετά τη Σελιάνα μία (παλιά τοξωτή) γέφυρα «διασχίζει» το φαράγγι του Κριού. Στην δυτική πλευρά του ποταμού βρίσκονται τα χωριά Συνεβρό, Σβυρού, Βελλά, Χρυσάνθιο, Αμπελόκηποι και πιο κάτω τα Μάρμαρα.

Κάτω από τα Μάρμαρα διατρυπούν το βουνό και κτίζουν μια σήραγγα για την καινούργια εθνική οδό Κορίνθου - Πάτρας. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια σοβαρή οικονομική κρίση γι’ αυτό οι εργασίες σταμάτησαν (για δύο χρόνια) λόγο προβλημάτων χρηματοδότησης. Επί πλέον οι αρχαιολόγοι βρήκανε σημαντικά ερείπια αρχαίων οικισμών και αυτό καθυστέρησε τις εργασίες.

Οι συναντήσεις στο καφενείο και ο ευγενικός κύριος Παπούλιας

Ο οικισμός Μαρμάρων είναι σήμερα το χωριό του Εμμανουήλ Παπούλια, που τον γνωρίζουμε μερικά χρόνια πια και μεταξύ μας αναπτύχθηκε μια φιλία. Συγγενείς ή φίλοι τον πάνε (με αυτοκίνητο) για τον πρωινό καφέ του κάτω στην Αιγείρα και αργότερα τον γυρίζουν πάλι πίσω στα Μάρμαρα. Πρώτη φορά, τον Ιανουάριο 2009, ακούσαμε την ιστορία του, που αφορά και το Odenwald την περιοχή μας στη Γερμανία. Διερμηνέας της συνομιλίας ήταν ο Willi Bischoff τέως καθηγητής του Γυμνασίου Michelstadt (μια κωμόπολη 12 000 κατοίκων στο νότιο Odenwald). Ο Bischoff έχει ένα εξοχικό σπίτι  κοντά στο Λαμπινό και είναι συχνά εκεί, ξέρει τις συνήθειες των ντόπιων, πάει κάθε πρωί στο καφενείο να διαβάζει την εφημερίδα του και να κουβεντιάζει τα προβλήματα και τα καθημερινά τού κόσμου. Ξέρει την περιοχή γύρω από την Ακράτα, την Αιγείρα και το Δερβένι, τουλάχιστον τόσο καλά όπως την πατρίδα του το Odenwald. Ξέρει πολύ κόσμο στην περιοχή και αφού ξέρει ελληνικά του αρέσει να συζητά με γνωστούς και φίλους. Γυρίζοντας από την Γερμανία συναντιέται στο καφενείο με τους θαμώνες , συνήθως άντρες, και σίγουρα τα θέματα είναι η Τρόικα και όχι πολύ ευγενικά λόγια για την Γερμανίδα Καγκελάριο. κυρία Merkel. Αλλά γρήγορα η ατμόσφαιρα γίνεται πάλι φιλική και όλοι χαίρονται να ξανασυναντιούνται. Η κρίση, που ταράζει την Ελλάδα, δεν εμποδίζει τις καλές σχέσεις μεταξύ των Ελλήνων και Γερμανών πολιτών.

Ο Εμμανουήλ Παπούλιας, λοιπόν, ήταν στην Γερμανία για καταναγκαστική εργασία στο Biblis (μια μικρή πόλη στον ποταμό Ρήνο - κοντά στο πιο γνωστό Mannheim ) και έζησε το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου και την απελευθέρωσή του στο Odenwald. …Θυμάται καλά την κωμόπολη Michelstadt και μια στάση σε ένα πλινθοποιείο στη σημερινή οδό Νιμπελούγκεν (ομοσπονδιακή οδός αριθμό Β 47 )

Για να καταλάβουμε καλύτερα την «καταναγκαστική» παραμονή του κυρίου Παπούλια στην Γερμανία, πρέπει να κάνουμε μια ιστορική ανασκόπηση στα χρόνια από 1941 μέχρι 1944 στην Ελλάδα. (Ο συγγραφέας παρουσιάζει την Ελληνική Ιστορία από το ΟΧΙ του Μεταξά μέχρι την υποχώρηση των Ναζί)

Κυνηγητό (επιχείρηση σκούπα) ανταρτών στα βουνά, η αιχμαλωσία του Εμμανουήλ Παπούλια

Στις 7 Ιανουαρίου 2009, ο Παπούλιας, μας διηγήθηκε πρώτη φορά την ιστορία του. Στην ηλικία 18 χρονών δουλεύοντας στο χωράφι, οι Γερμανοί τον πιάσανε κοντά στο Ράχοβα. Οι αντάρτες του είπαν να φύγει, αλλά αυτός έμεινε και έτσι τον πιάσανε. Ήταν 20 Ιουλίου 1944. Για την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ από τον Stauffenberg άκουσε αργότερα. (Στις 20.07.1944 προσπάθησαν να δολοφονήσουν τον Χίτλερ μια ομάδα αξιωματικών, αρχηγός τους ήταν ο Stauffenberg ).

Τον Φεβρουάριο του 2013, ο Willi Bischoff παρακάλεσε τον κ. Παπούλια να μας διηγηθεί με όλες τις λεπτομέρειες τα γεγονότα της αιχμαλωσίας του.

» Μας πιάσανε πάνω στο βουνό στην Ράχοβα (Εξοχή). Εκεί μερικοί Έλληνες περάσανε από ανάκριση και σκότωσαν τέσσερις. Εγώ ήμουν 18 χρονών και δεν πέρασα ανάκριση. Μετά κατεβήκαμε (περίπου 30 άτομα, γυναίκες, γέροι, παιδιά…) κάτω στην Αιγείρα. Από εκεί μας πήγανε στο Δερβένι, καθίσαμε τρεις μέρες, μετά πήγαμε στην Λυκοποριά, έφεραν και άλλους και – δεν ξέρω γιατί – σκότωσαν 14 άνδρες και 2 γυναίκες. Τότε ήρθε ο Γιώργος Γκολφινόπουλος {με αυτόν δούλεψα 7 μήνες στο Biblis – Schaufel, φτυάρι, ξινάρι. Μετά πήγαμε στην Κόρινθο, και μετά στο Χαϊδάρι, όπου περάσαμε από γιατρούς. Στο Χαϊδάρι φτάσαμε στις 15-8-44, τότε πιάσανε στην Κοκκινιά πολλούς και τους βάλανε στο στρατόπεδο. Στις 19-8-44 φύγαμε με το τρένο για Γερμανία και φτάσαμε στις 2-9-44 στο Biblis. Στο τρένο είμαστε 1200. Πολλοί από αυτούς ήταν από την Κοκκινιά, αλλά και από πολλές άλλες περιοχές.“

Κατά την διάρκεια της συνομιλίας μπήκε ένας ηλικιωμένος άντρας στο καφενείο και ο Εμμανουήλ Παπούλιας μάς είπε: «Ο αδελφός αυτού του άνδρα σκοτώθηκε πάνω στο Ράχοβα τότε». Ο άνδρας έγνεψε καταφατικά και κάθισε σε ένα άλλο τραπέζι.

Ο Εμμανουήλ Παπούλιας, ανήκει στους αιχμάλωτους καταναγκαστικής εργασίας στο Biblis. Εκεί υπήρξαν έκτος από τους Έλληνες και Ρώσοι αιχμάλωτοι. Δουλέψανε στη μεγάλη γέφυρα του Ρήνου, που δέχθηκε συχνά επιθέσεις από αμερικανικά αεροπλάνα και βομβαρδίστηκε. Δουλέψανε και σε ένα αεροδρόμιο εκεί κοντά. Από το Biblis είδε και την πυρκαγιά του Darmstadt . Το Darmstadt βομβαρδίστηκε την νύχτα της 11 Σεπτεμβρίου 1944. (Το Darmstadt είχε τότε περίπου 120.000 κατοίκους, σε αυτή την νύχτα πέθαναν 12.300 άνθρωποι, οι περισσότεροι γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι). Θυμάται και την ανατίναξη της γέφυρας του Ρήνου. Από την πίεση της έκρηξης έπεσε και μια παράγκα τους.

Αναχώρηση με τα πόδια ανατολικά στο Odenwald

Η προέλαση των Αμερικανικών προς το Ρήνο (πριν από τις 22 Μαρτίου 1945) ήταν η αφορμή να αποφασισθεί η αναχώρηση της φρουράς από το στρατόπεδο και οι αιχμάλωτοι με τα πόδια πήγαν προς την Bergstraße (η οροσειρά που χωρίζει την φαρδιά κοιλάδα του Ρήνου και του Odenwald) και το Odenwald. Στις 25 Μαρτίου 1945 (Κυριακή των Βαΐων) φτάσανε στο Michelstadt. Θυμάται, λέει, ένα πλινθοποιείο στο οποίο ήταν πολλοί Γερμανοί στρατιώτες. Με δίχτυα καμουφλαρίσματος ήταν σκεπασμένα στρατιωτικά οχήματα. Εκεί έζησε μια επίθεση με βομβαρδιστικά αμερικάνικα αεροπλάνα. Ο Παπούλιας νομίζει, ότι οι ντόπιοι πρέπει να το θυμούνται. Από το πλινθοποιείο περάσανε τα δάση φτάσανε στο ύψωμα μετά στρίψανε αριστερά. Μπήκαν σε ένα αχυρώνα με πολύ άχυρο με στέγη από λαμαρίνα. Από κει οι Γερμανοί φύλακες φύγανε και τους αφήσανε μόνους τους. Κοντά υπήρχε ένα χωριό. Στις 30 Μαρτίου οι Αμερικανοί τους απελευθέρωσαν και γυρίσανε πάλι πίσω στο Michelstadt. Οι Γερμανοί είχαν αφήσει σε στρατηγικά σημεία φρουρούς πίσω, που τους βρήκανε τώρα νεκρούς.

Σημειώσεις για τη διήγηση του Παπούλια

Οι Αμερικάνοι φτάσανε τον Ρήνο στις 22 Μαρτίου και την επομένη πέρασαν στην ανατολική πλευρά του ποταμού. Προφανώς η διοίκηση στο Biblis εκτέλεσε μια διαταγή του στρατηγού (Gauleiter) Sprenger να φύγουν ανατολικά, τότε που θα έφθασαν οι Αμερικανοί. Σε αυτή την πορεία περάσανε προφανώς την οδό Νιμπελούγκεν τη σημερινή ομοσπονδιακή οδό αριθ. Β 47. Ο Παπούλιας περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια την πορεία και το πλινθοποιείο των αδελφών Müller στο Dorf Erbach (μικρό χωριό κοντά στο Michelstadt). Αργότερα άνηκε στην οικοδομική επιχείρηση Jakob Lang & Co. Σήμερα στο σημείο εκείνο βρίσκονται διάφορα Σουπερμάρκετ. Η ομοσπονδιακή οδός Β 47 χρησιμοποιήθηκε στο τέλος του πολέμου συχνά από στρατιωτικά οχήματα που σποραδικά βομβαρδίστηκαν από αμερικανικά καταδιωκτικά αεροπλάνα. Άμαξες με άλογα και στρατιώτες περάσανε αυτή την οδό και φτάσανε στο ύψωμα, ακριβώς όπως οι Έλληνες αιχμάλωτοι πριν. Και τα αμερικανικά τανκς περάσανε στις 29 Μαρτίου αυτόν το δρόμο.

Ενώ η στάση του κυρίου Παπούλια στο πλινθοποιείο εντοπίζεται και σήμερα με ακρίβεια, οι αναφορές του για την πορεία στο ύψωμα του Eulbach δεν εντοπίζονται με τόση ακρίβεια.

Στη συνομιλία το 2013 μαζί του, τον ρωτήσαμε και για τους Έλληνες του Bensheim-Auerbach (κωμόπολη στη Bergstraße). Αυτοί οι Έλληνες του Bensheim-Auerbach ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες στο εργοστάσιο του Dr. Hans Heymann. Ο Παπούλιας δεν είχε επαφές με αυτούς τους Έλληνες, μολονότι στις συνεντεύξεις τους αναφέρανε το Odenwald και το Michelstadt.

Ο Έλληνας Μιχάλης Σκορδοκόπανος

Ο Johannes Krämer αφιέρωσε ένα βιβλίο στους Έλληνες του εργοστασίου τού Heymann. Ειδικό ενδιαφέρον για μας, είναι η αναφορά του Έλληνα Μιχάλη Σκορδοκόπανου:

» Μερικές μέρες πριν από την απελευθέρωση κάποιος είπε στον Γερμανό Jakob να μας συνοδέψει στην υποχώρηση, δηλαδή ότι θα φύγουμε. Ο Jakob πήγαινε τους Έλληνες στο Michelstadt σε ένα εργοστάσιο που κατασκεύασαν χαρτόνια. Πίσω από το Michelstadt μείναμε χωρίς φρουρά. Σχηματίσαμε μικρές ομάδες, περιφερόμενοι στα γύρω χωριά. Χτυπούσαμε τις πόρτες και ζητιανέψαμε. Αλλά οι Γερμανοί δεν μας πίστευαν ότι πεινούσαμε. Η προπαγάνδα πάντα έλεγε, ότι οι αιχμάλωτοι περάσανε καλά και θα είχανε αρκετό φαγητό.

Εγώ έφτασα σε μια πόρτα, μόνος μου, ήμουν πολύ αδύναμος και μόλις μπορούσα να περπατήσω. Χτύπησε την πόρτα και μια νέα κοπέλα άνοιξε. Φορούσα ρούχα που ήταν από σάκους τσιμέντου. Μου είπε να περάσω μέσα. Της είπα ότι ήμουν γεμάτος ψείρες. Με οδήγησε στο μπάνιο με ξέντυσε, με έπλυνε και με κούρεψε. Μετά το κούρεμα με ρώτησε ποιος ήμουν; Είπα ότι είμαι Έλληνας. Ήμουν τόσο αδύνατος που ανεβαίνοντας την σκάλα σήκωνα με τα χέρια μου τα πόδια. Μετά με έβαλε στο κρεβάτι. Έπεσα σε ένα βαθύ ύπνο. Με ξύπνησε μερικές φορές να μου δίνει φαγητό, δεν ήθελα φαγητό, μόνο ύπνο. Έτσι κοιμήθηκα τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Στην Τρίτη μέρα με ξύπνησε και φώναξε «εσύ Έλληνα!, οι Αμερικάνοι φτάσανε». Ρώτησα που είναι; 2 χλμ μακριά απάντησε. Ήθελα να σηκωθώ και να πάω σε αυτούς. Τότε μου είπε: εδώ έχει ακόμα Γερμανούς SS και θα ήταν πολύ επικίνδυνο για σένα. Αυτή ήταν 18 χρονών, δυο αδελφοί της πέθαναν στο Stalingrad, ο πατέρας της σκοτώθηκε σε βομβαρδισμούς και η μητέρα της έπαθε μετά έμφραγμα του μυοκαρδίου. Αυτή έμενε μόνη της στο αγρόκτημα. Μου είπε να μείνω. Άκουσα αμερικάνικα τανκς και έφυγα.»

Ένας Έλληνας της καταναγκαστικής εργασίας από το Biblis έχει στο Michelstadt μια καφετερία και παγωτατζίδικο με χορούς

Εμψυχωμένος από τη συνομιλία με τον κ. Παπούλια, αναρωτήθηκα για την καταγωγή του Έλληνα Λούη Μπάκα που έχει τη δεκαετία τού 50 μια καφετερία με παγωτατζίδικο στην οδό Neutorstraße στο Michelstadt. Ρώτησα στο ληξιαρχείο στο Erbach (πρωτεύουσα του Νομού Odenwald και γειτονική κωμόπολη του Michelstadt ) να μάθουμε περισσότερα για τον Έλληνα Μπάκα. Στα χαρτιά σχετικά με «απαιτήσεις για επανορθώσεις του άδικου των Νάζι»  βρίσκεται μεταξύ διάφορες ένορκες βεβαιώσεις και πιστοποιήσεις μια απαίτηση του Louis Backas, το ελληνικό του όνομα ήταν Ηλίας Μπάκας, για επανορθώσεις. Η ημερομηνία ήταν 17 Ιανουαρίου 1950 και απευθύνεται στον υπουργό εσωτερικών του κρατιδίου Hessen (Η Γερμανία είναι διοικητικά χωρισμένη σε 16 ομοσπονδιακά κρατίδια, ο Odenwald ανήκει στη Έσση {Hessen} κοντά στα σύνορα της Βαυαρίας και της Βάδης Βυρτεμβέργης) Κατά αυτό το ντοκουμέντο ο Μπάκας γεννήθηκε στις 20 Αυγούστου 1920 στην Καλαμάτα. Δηλώνει ότι ήταν 13 μήνες στη φυλακή με καταναγκαστική εργασία στην περίοδο των Νάζι. Ανήκει, λοιπόν, στους Έλληνες που μεταφέρθηκαν στη Γερμανία, ήταν, δηλαδή, συγκρατούμενος με τον Εμμανουήλ Παπούλια, αν και αυτός δεν τον γνώρισε. Ο Μπάκας ήταν από το Ιανουάριο 1943 μέχρι το Μάρτιο του 1943 στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου και μετά πάλι από τις 1η Μαΐου 1944 μέχρι τις 19 Αυγούστου 1944. Από τα έγγραφα του φίλου τού Μπάκα, του Έλληνα Ανέστη Γιακουμίδη, μαθαίνουμε ότι ο Μπάκας δουλεύει από τις 30 Μαρτίου 1945, μετά την απελευθέρωση, στις υπηρεσίες των Αμερικανών. Αυτές οι πληροφορίες επιβεβαιώνονται στις 6 Φεβρουαρίου από τον υπάλληλο της διοίκησης Heist. Στα χαρτιά του Μπάκα έχει και ένα γράμμα του Heinrich Fischer, που δούλεψε ως φύλακας στο Biblis και ο οποίος είχε την εποπτεία των περίπου 600 Ελλήνων που ήταν στην ομάδα καταναγκαστικής εργασίας. Για την πορεία στο Odenwald βεβαιώνει ο Fischer:

«Ξέρω ακριβώς, ότι ο Μπάκας πήγε με τα πόδια μαζί με τους άλλους Έλληνες στο Odenwald κάτω από την στρατιωτική φρουρά των Γερμανών»

Προφανώς ο Μπάκας μεταξύ 1945 και 1948 παντρεύτηκε την Γερμανίδα Margarethe Andres γεννημένη στο Zellhausen. Στα έγγραφα στο ληξιαρχείο στο Erbach βρήκαμε μια απάντηση της νομαρχίας από τις 12 Αυγούστου 1948 με την οποία απέρριψαν την αναγνώρισή της ως πολιτικά δειχθείσα με την εξής αιτιολογία:

« Ούτε με τα ντοκουμέντα και τις δηλώσεις της ούτε με της ένορκες μαρτυρίες αποδεικνύεται ότι συμμετείχε δραστήρια στη αντίσταση κατά των εθνικοσοσιαλιστών.»

Αυτή (η Margarethe ) συνελήφθη από την Gestapo (μυστική αστυνομία των Νάζι) στις 21 Αυγούστου 1942 και φυλακίστηκε μέχρι τις 22 Οκτωβρίου στη φυλακή του Darmstadt. Η αιτία της φυλάκισης αναφέρεται ότι δήθεν μεταχειρίστηκε ευνοϊκά τους αιχμαλώτους του πολέμου. Η Νομαρχία νόμισε ότι αυτό δεν είναι απόδειξη της αντίστασης της κατά τους Νάζι.

Η καφετέρια και το παγωτατζίδικο του Louis Backas ήταν μερικά χρόνια ένα αγαπημένο σημείο συνάντησης της νεολαίας του Michelstadt, ιδιαίτερα τις Κυριακές που είχε και χορούς, αλλά μόνο λίγοι αναρωτήθηκαν από που ήρθε ο Μπάκας και πόσο ο πόλεμος επηρέασε την ζωή του.

Έλληνες της καταναγκαστικής εργασίας στο Elsbach κοντά στο Erbach

Ο Albert Gölz, η καταγωγή του είναι από το Elsbach (μικρό χωριό κοντά στο Erbach), θυμάται το τέλος του πολέμου στο αγρόκτημα της οικογένειάς του.

Περίπου 10 μέρες πριν από την εισβολή των Αμερικανών (Μεγάλη Πέμπτη 1945) ήρθανε αστυνόμοι και πυροσβέστες από το Ludwigshafen (βιομηχανική πόλη δίπλα από Mannheim) στο Elsbach και μοιράστηκαν σε τρία αγροκτήματα. Μόλις φύγανε αυτοί, ήρθε μια ομάδα περίπου 40 Ελλήνων από την περιοχή του Biblis (Worms). Φορέσανε καφέ ρούχα, κάτι σαν στολές. Οι δύο Γερμανοί φύλακες είπαν στον αγρότη ότι πρέπει να γυρίσουν να φέρουν μια άλλη ομάδα Ελλήνων. Στο αγρόκτημα Gölz, οι Έλληνες μείνανε πίσω χωρίς φρουρά. Ήσαν στο κάτω μέρος του αχυρώνα και ο αγρότης Gölz τους εφοδίασε με πατάτες. Μια φορά, θυμάται ο Albert Gölz, ο πατέρας του τους έδωσε ένα μικρό μοσχάρι, το οποίο κατά τη γέννα τού έσπασε η μέση και δεν μπορούσε να επιζήσει. Αφού οι φύλακες δεν γύριζαν οι Έλληνες μείνανε στο αγρόκτημα μέχρι την άφιξη των Αμερικανών.

Ο τότε 15 χρονών Albert Gölz θυμάται πολύ καλά την πρώτη επαφή του με τους Αμερικανούς. Ένα τζιπ σταμάτησε στη μεγάλη πόρτα του αγροκτήματος και ένας Αμερικανός τον ρώτησε σε άπταιστα γερμανικά αν ήταν Γερμανοί στρατιώτες μέσα. Αργότερα έμαθε από έναν γείτονα ποιός ήταν ο Αμερικανός: ήταν ο γιός ενός Εβραίου ζωέμπορου από το Groß Umstadt (κωμόπολη περίπου 25 χμλ από το Michelstadt) που στα χρόνια από το 1935 μέχρι το 1938 πέρασε και στη περιοχή γύρω από το Elsbach. Και μετά την κατοχή των Αμερικανών στο αγρόκτημα των Gölz υπήρξαν μερικές ταραχές. Μετά τους Έλληνες ήρθαν γύρω στους 20 πολύ νέους στρατιώτες των SS για να διανυχτερεύσουν στον αχυρώνα. Ο Albert Gölz νόμισε ότι ήταν από στρατιώτες της μεραρχίας «Edelweiß» που πριν ήταν περικυκλωμένοι από τους Αμερικανούς στο Metz στην Γαλλία. Είχανε αμερικάνικα όπλα ως λάφυρα.

Καλάβρυτα: τόπος ανάμνησης και συμφιλίωσης

Περίπου 15 χλμ. από την Αιγείρα (περιοχή του Εμμανουήλ Παπούλια), βρίσκεται η παραθαλάσσια κοινότητα του Διακόπτου. Από εκεί ανεβαίνει ένα οδοντωτό τρενάκι κατά μήκος της στενής και γραφικής κοιλάδας του ποταμού Βουραϊκού και φτάνει στην κωμόπολη των Καλαβρύτων. Το τρενάκι χρειάζεται λίγο περισσότερο από μία ώρα και μερικές φορές χρησιμοποιεί τους οδοντωτούς τροχούς. Το φαράγγι του Βουραϊκού είναι ένα από τα πιο όμορφα όλης της Ελλάδας και η διαδρομή είναι σε κάθε εποχή του χρόνου μια ιδιαίτερη εμπειρία. Ο οδηγός του τρένου δεν διστάζει να σταματάει το τρένο για να δίνει στους επιβάτες την ευκαιρία να φωτογραφήσουν μια ιδιαίτερα ωραία θέα. Μέσα από το φαράγγι περνάει και ένα μονοπάτι, που ακολουθεί τις γραμμές εκεί που το φαράγγι είναι πολύ στενό. Αυτή η οδοιπορία είναι λόγω των όχι καλά διασφαλισμένων γεφυρών και σηράγγων μια πραγματική περιπέτεια.

Τα σημερινά Καλάβρυτα έχουν τον χαρακτήρα μιας μικρής πόλης. Μετά την ολοκληρωτική καταστροφή στις 13 Δεκεμβρίου 1943 ανοικοδομήθηκε πάλι. Για εκδίκηση του τουφεκισμού περίπου 75 Γερμανών στρατιωτών από τους αντάρτες, δολοφονήθηκαν γύρω στους 500 άνδρες από τα Καλάβρυτα. Ο πιο νέος ήταν μόνο 12 χρονών. Μαζί με τα γύρω χωριά δολοφονήθηκαν περισσότεροι από 700 άνδρες.

Το Λύκειο Καλαβρύτων και το Γυμνάσιο Michelstadt

Από το 2002 το λύκειο των Καλαβρύτων έχει επαφές με το Γυμνάσιο του Michelstadt. Τα δύο σχολεία συμμετείχαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού προγράμματος «Comenius» σε διμερείς δραστηριότητες. Σκοπός αυτού του προγράμματος είναι να ενισχύει την γνωριμία των μαθητών και την απόκτηση γνώσεων της άλλης γλώσσας. Οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι να μάθουν τα βασικά της άλλης γλώσσας και μετά οι μαθητές συμμετείχαν σε ανταλλαγές στην άλλη χώρα. Έτσι οι Έλληνες από τα Καλάβρυτα επισκέφτηκαν 2002 το Michelstadt και 2003 ήρθαν οι Γερμανοί μαθητές στα Καλάβρυτα. Μαζί με τους Γερμανούς μαθητές ήταν οι καθηγητές Dietrich Becher, Hans Winter και Willi Bischoff. Από τα Καλάβρυτα ήρθαν στο Michelstadt με τους μαθητές οι καθηγήτριες/καθηγητές Λασκαρίνα Πολεμή, Νικόλαος Παπαδάτος και ο λυκειάρχης Βασίλειος Σπανός. Οι επαφές από τότε υπάρχουν και σήμερα και ελπίζουμε ότι θα παραμένουν και στο μέλλον.

Στις 13 Δεκεμβρίου 2013 ο δήμος των Καλαβρύτων απέδιδε φόρο τιμής εις μνήμην των θυμάτων της βίας των Γερμανών Νάζι. Σε μια χώρα, που βρίσκεται μερικά χρόνια τώρα σε μια σοβαρή οικονομική κρίση, αυτή η μνήμη είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Στην αναπόφευκτη συνάντηση του παρελθόντος με το παρόν, πρέπει να κρατήσουμε ζωντανό το όραμα μίας ειρηνικής και δημοκρατικής Ευρώπης. Μαθητές και καθηγητές κάνανε μια αρχή να πραγματοποιήθηκαν αυτό το όραμα.

---------------------------------------------------------
Μια ενδιαφέρουσα αφήγηση για την ίδια χρονική περίοδο από την Αργυρή Ρόζου - Γιαννοπούλου...